In 1920 werd in Doetinchem - de bijna vergeten- elektromotorenfabriek "DE VIJF" opgericht door Rento Hofstede Crull. 
Hofstede Crull, was elektriciteitspionier, oprichter van vele elektriciteitscentrales en van de Heemaf, het grootste elektrotechnische bedrijf van Nederland tot ver na WO II. Nadat Hofstede Crull in 1918 ruzie kreeg met de commissarissen van de Heemaf was het de beste oplossing dat Hofstede Crull weg zou gaan. Dit gebeurde ook, maar hij was niet de persoon om stil te gaan zitten.
Hij kocht een stuk grond in Doetinchem aan de Havenstraat (nabij de Oude IJssel en het oude centrum) en richtte daar de nieuwe elektromotorenfabriek "de VIJF" op, een concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt. Van elektromotorenfabriek "de VIJF" was weinig bekend behalve dat het geteisterd werd door rampspoed tijdens zijn slechts 14 jarige bestaan. Hofstede Crull had weinig geluk met dit bedrijf dat een geduchte concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt had moeten worden, maar heeft niet zo mogen zijn.
Er waren slechts weinig foto's van dit bedrijf bekend maar onlangs kwam een prachtig album uit de jaren 1925-1929 tevoorschijn welke in een van de knipsels in dit artikel wordt beschreven. Het album werd door gedigitaliseerd. Dit gaf mij aanleiding om mij eens in de geschiedenis van dit bedrijf te duiken dat als rode draad "rampspoed" door zijn geschiedenis heeft lopen.
De Vereenigde IJzer Fabrieken "De VIJF"
Op 11 december 1920 werd op initiatief van Hofstede Crull ten overstaan van notaris Ten Doesschate in Hengelo de NV De Verenigde IJzerfabrieken 'DE VIJF' opgericht. Het bedrijf werd gevestigd in Doetinchem en het ging vooral elektromotoren fabriceren.
Aanvankelijk liep het bedrijf goed. Vele oudgedienden van de Heemaf uit Hengelo, die meer vertrouwen hadden in Hofstede Crull dan in de nieuwe HEEMAF-directie, verhuisden naar Doetinchem en vonden werk in de nieuwe fabriek.
Ir. Henri Isaäc Keus (1889-1971) is na Rento Hofstede Crull de bekendste directeur geweest van de Heemaf. Hij werkte van 1919 tot 1971 bij de Heemaf en bracht het bedrijf tot grote bloei. Onder zijn leiding groeide de Heemaf uit tot een wereldconcern, met de SKA motor als paradepaardje. De Heemaf bestaat niet meer, maar de producten zijn nog overal ter wereld in gebruik omdat ze bijna onverslijtbaar zijn en met gemak 100 jaar meegaan.
H.I. Keus is in Rotterdam geboren op 11 oktober 1889. Zijn vader had een goed lopende groothandel in kaas en exporteerde vooral naar Frankrijk. In zijn jonge jaren verhuist hij eerst naar Gouda en daarna naar Den Haag. Zijn vader wil dat hij de handel in gaat en het bedrijf voortzet, maar zijn moeder geeft hem technisch speelgoed en stimuleert hem om de elektrotechniek in te gaan, wat dan ook gebeurt. In den Haag doorloopt hij de Bleyenburg HBS om vervolgens in Delft aan de Technische Hogeschool te gaan studeren. In 1913 behaald hij het diploma elektrotechnisch ingenieur en wordt hij assistent bij professor van Swaay.
Hij doet enkele uitvindingen waar hij octrooi op krijgt en hij loopt stage bij Hofstede Crull & Willink, de voorloper van de Heemaf, in Hengelo. Zo leert hij ook Rento Hofstede Crull al vroeg kennen. Na de stage verhuist hij naar Amsterdam en gaat hij korte tijd werken bij het Amsterdamse installatiebedrijf Alberts & Kluft (1914). Zij richten zich op de aanleg en installatie van elektriciteitsnetten.
Einde 1914 wordt hij bij de Heemaf als ingenieur aangenomen in vaste dienst (door Hofstede Crull) en hij gaat wonen in Hengelo (Deldenerstraat, later Grundellaan 23). Bijna gelijktijdig wordt hij opgeroepen voor militaire dienst. Hij krijgt groot verlof omdat de Heemaf hem dringend nodig heeft. De eerste wereldoorlog zorgt bijna voor de ondergang van de Heemaf, financieel gaat het erg slecht en na een interne crisis gaat Hofstede Crull weg als directeur.
In 1919 wordt Keus de vervanger van Hofstede Crull. Hij wordt directeur, samen met Frederik Robert Willink (de neef van mede oprichter Willem Willink). Keus gaat zich bezig houden met technische zaken en de handel, Willink neemt de financiële kant voor zijn rekening.
1-12-1919, zittend tweede van links Keus, midden F.R. Willink. Samen volgden zij Hofstede Crull op. Bron: Museum Hengelo.
De eerste Nederlandse Jaarbeurs vond in 1917 plaats, op initiatief van de Utrechtse vestiging van "de Vereeniging Nederlandsch Fabricaat". Deze eerste Jaarbeurs trok ruim 150.000 bezoekers, wat voor die tijd enorm veel was. De Jaarbeurs bestaat nog steeds en is uitgegroeid tot een inspirerende plek waar jaarlijks ruim 2,5 miljoen bezoekers komen.
De Heemaf was vanaf 1917 tot eind jaren zestig ieder jaar van de partij op de jaarbeurs in Utrecht. Er werd dan ook veel geld besteed aan reclame en presentatie van hun producten. Dat kun je goed zien op de volgende foto's gemaakt tussen 1920 en 1958. Onlangs kwam ik een 4 prachtige films tegen van de eerste jaarbeurs in 1917, 1917, 1922 en 1927. Op de film van 1917 en 1927 is ook een transformatorzuil van de Heemaf te zien met reclame. De filmfragmenten zijn allemaal zonder geluid (Bron: Beeld - en Geluid).
{jcomments off}
Versierde HEEMAF reclame auto met model SKA motor 01-10-1930
Read more: De Heemaf op de jaarbeurs in Utrecht (1917-1958) + 4 FILMS
De Heemaf heeft in zijn bestaan zeer veel elektrische producten gemaakt voor de Energievoorziening, fabrieken en consumenten. Hieronder een opsomming en wellicht zijn er nog een aantal vergeten.
Productoverzicht:
Draaistroommachines
Heemaf wordt wereldwijd beroemd door de uitvinding van de S.K.A. motor motor, de Speciaal Kortsluit Anker motor. Toch zijn nog in onze tijd niet alle mysteries rond deze machines bekend. Een elektrische machine is een energie-omzetter, daarbij zet een motor elektrische energie om in mechanische energie en zet een generator mechanische energie om in elektrische. Een klein gedeelte gaat bij de omzetting verloren in de vorm van warmte. Dit probleem dient opgelost te worden om grotere vermogens in kleinere volumes onder te brengen. Bij open machines is dat gemakkelijker dan bij geheel gesloten machines. De vermogens van de machines lopen door verbeterende technieken steeds verder op. 6000 pk S.K.A. motoren zijn bij de Staatsmijnen in gebruik.
Heemaf op een beurs met SKA motoren. Jaartal onbekend.
Gelijkstroommotoren en –generatoren 
Verhaal volgt.........
Omzetters (bv motorgeneratoren)
Aanzetters en regelaars (bv ster-driehoekschakelaars)
Page 8 of 16
2 advertenties van Hazemeyer uit "De Werkgever" van 1929
{jcomments off}
Knipsels: bron: De Werkgever, eigendom van Holec Historisch Genootschap. Foto's eigendom Holec Historisch Genootschap.
Mede mogelijk gemaakt door: 
De KB archiveert deze website als Digitaal Erfgoed in het kader van een charter van Unesco.
Contact gegevens:
HOLEC HISTORISCH GENOOTSCHAP
Binnenvaart 15
6642 CT Beuningen (Gelderland)
E-mail: info@holechistorie.nl
Mobiel: 06 19009274
