Jan Keuper stuurde mij een e-mail over de bijzondere elektromotor van de VIJF uit Doetinchem die hij nog in zijn bezit had. Hij heeft deze motor in de jaren zestig van de vorige eeuw gekocht voor een houtdraaibank die hij gebruikte en de motor werkt nog steeds. De oerdegelijke motor is gemaakt tussen 1925 en 1930 en dit is het eerste exemplaar dat ik ben tegen gekomen afkomstig van elektromotoren fabriek de VIJF uit Doetinchem, opgericht door Hofstede Crull in 1920. De fabriek heeft slechts 14 jaar bestaan en werd in zijn korte bestaan geteisterd door overstromingen en diverse branden, wat uiteindelijk tot het faillissement leidde in 1934. De motor is geschonken aan het Holec Historisch Genootschap en is binnenkort te zien bij Techniek Museum het Heim in Hengelo.
Een transformatorzuil (ook wel trafozuil of peperbus) is feitelijk een transformatorhuisje in de vorm van een reclamezuil. Deze transformatorzuilen verschenen aan het begin van de twintigste eeuw bij de aanleg van elektriciteitsnetten in vele steden als Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Den Bosch en Delft.
De bedenker was een Duitser, Ernst Theodor Amandus Litfaß. In Duitsland (Berlijn) werden deze "Litfaßsäulen" al in 1854 gebruikt als aanplakzuil voor het laatste nieuws en reclame, maar ook om wildgroei met aanplakbiljetten tegen te gaan. De zuilen kregen later een extra functie als telefoonkabelverdeler of transformatorhuisje. In het jaar 1884 plaatste het Duitse bedrijf "der Berliner Elektrizitätswerke AG" het allereerste transformatorhuisje in een zuil. De buitenkant van de transformatorzuil werd verhuurt door het elektriciteitsbedrijf als aanplak ruimte voor affiches waarmee extra inkomsten werden gegenereerd.
Compleet gemonteerde transformatorzuil op betonnen sokkel met uitsparingen voor kabelinvoer en afgenomen omhulsel. (1-12-1914), bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Begin maart 2018 ontving ik van Nike van Rijswijk een serie foto's uit het fotoalbum van zijn grootvader Adolf van Rijswijk die zijn leven lang werkte voor Systeem Coq uit Utrecht.
Zijn grootvader, Adolf van Rijswijk (Dolf genoemd) is te zien op de eerste personeelsfoto van Coq. Dhr. van Rijswijk was hoofd buitenmontage,hoofd van het hoogspanningslab en hoofd eindcontrole van de schakelaars, dus een veelzijdig man. De foto's die Nike van Rijswijk stuurde komen uit een fotoalbum waar zijn opa een reis maakte naar Frankrijk en Algerije voor Coq BV in 1953. Het doel van de reis was het plaatsen van COQ installaties bij diverse elektriciteitscentrales en onderstations. Eerst ging de reis naar Frankrijk (St. Auban, Sisteron en Valenciennes) en vervolgens naar Algerije (Algiers). In hetzelfde jaar werd door Hidde Nijland de firma SA Coq-France opgericht met fabrieken te Pantin (Parijs) en Libourne (bij Bordeaux). Ik neem aan dat de installaties waaraan dhr. van Rijswijk heeft meegewerkt in Frankrijk daar ook mee te maken hebben gehad. In beschrijvingen staan namen van COQ medewerkers zoals: Van de Mars, Hogenberk, Beumer, Scherpenzeel, Buitenhuis, Willem Vroman, Forclum, v.d. Berg. Bij de foto's hebben we zoveel mogelijk de teksten vermeld zoals die stonden aangegeven achter op de foto.
OPROEP:
Nike van Rijswijk wil graag de volledige namen willen weten van deze COQ medewerkers die collega’s waren van zijn opa.
Ook namen bij de foto's zijn interessant voor hem. De namen en andere opmerkingen kunnen doorgegeven worden door een bericht te plaatsen onderaan dit artikel of per mail naar: rudohermsen@hotmail.com - onder vermelding van het fotonummer. Binnenkort volgt er nog een korte beschrijving van de loopbaan van dhr. van Rijswijk bij Coq.
Nederland was neutraal in de Eerste Wereldoorlog en wilde dat ook zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. Heel naïef dacht de regering dat Nederland niet bij de oorlog betrokken zou raken. Behalve in het leger had men ook weinig geïnvesteerd in beschermende maatregelen voor de burgers zoals luchtalarm, geleidelichten en schuilkelders. Ergens bij de IJssel zou ons leger tegenstand gaan bieden aan een eventuele Duitse inval zodat Hengelo direct in Duitse handen zou vallen. De Heemaf speelde daarop in en begon al ruim voor de oorlog met de bouw van (half) ondergrondse schuilplaatsen op het Heemaf complex voor het personeel maar ook voor de burgers van Hengelo. Ook hield men oefeningen met de EHBO ploeg en de bedrijfsbrandweer in samenspraak met de LBD.
Oefening met gewonden op het terrein van de Heemaf door de EHBO ploeg (1940), Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.
Ook EMF Dordt had eigen schuilkelders gebouwd voor het personeel en de burgers. Hier zien we 3 dames van EMF Dordt bij de deur naar de schuilkelder vanwege een dreigend bombardement (1943). Bron: Archief Dordrecht.
De Heemaf begon als één van de eerste bedrijven in Nederland professionele reclame te voeren. Velen van ons zullen het logo van HEEMAF nog steeds herkennen. Het was dan ook een van de grootste en belangrijkste elektro-technische ondernemingen van Nederland. Bij die reclame hoorde een marketing afdeling en die had de Heemaf al vanaf het prille begin van haar oprichting in 1908. Een fotograaf van die afdeling was Henk Elsenaar. Mevrouw Suurmond-Elsenaar stuurde mij onlangs een bericht dat zij foto's van haar vader herkende op deze historische website. Henk Elsenaar werkte vanaf 1949 tot 1979 bij de Heemaf als een van de bedrijfsfotografen op de afdeling reclame. Vele foto's die we op onze website tegen komen zijn door hem of een collega bedrijfsfotograaf gemaakt. Hieronder haar verhaal.
Net op zolder een paar foto's gevonden van de tijd dat mijn vader, H.W. Elsenaar, hij de Heemaf werkte als fotograaf. Ik schreef eerder dat hij begon in 1959 maar dat moet zijn 1949. Wat ik weet van hem. Hij is in 2000 overleden, geboren 1 september 1918 in Rotterdam. Hij werd in 1949 aangenomen bij de Heemaf als fotograaf op de reclame afdeling.
Foto van Henk Elsenaar gemaakt door een collega fotograaf, tijdens zijn 25 jarig jubileum bij de Heemaf (1973).
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull, elektriciteitspionier, sportman en fabrikant
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull rond 1917. Bron: HHG
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (26-11-1863, Meppel - 08-09-1938 Doetinchem). Vader: Wolter Hendrik Crull (1828-1864). Moeder: Catharina Annette Kuiper (1831-1909). Echtgenote 1 Aleida Johanna Hendrika Dikkers (1865-1928). Echtgenote 2: Elisabeth Kühm. Kinderen: 4 dochters: Johanna (1895-1945), Catharina Annetta Jacoba (1897-1989), Woltera Hendrika (1900-1966 ) Aleida Johanna Hendrika (1902-1971)
Inleiding
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull werd geboren in 1863. Na de lagere school in de stad Groningen en een weinig succesvol verlopen HBS tijd in diezelfde stad, werkte hij enkele jaren in een fabriek in Borne. Hij pakte daarna de studie weer op. Ditmaal aan de technische hogeschool in Hannover, waar hij elektrotechniek studeerde.
In 1891 ontwikkelde hij veel activiteit voor het Amerikaanse bedrijf Thomson Houston' op de grote elektriciteitstentoonstelling in Frankfürt am Main. Direct na die tentoonstelling volgde een periode van drie jaren praktisch werken in de fabrieken van Thomson Houston en General Electric in de Verenigde Staten. Hij bezocht daar ook de Wereldtentoonstelling in Chicago van 1893.
Op 1 april 1894 begon hij in Borne een technisch bureau, dat zich aanvankelijk vooral toelegde op installatiewerk, op de handel in elektrotechnische materialen en op het stichten van openbare elektriciteitsbedrijven. In 1897 volgde zijn associatie met de werktuigbouwkundige ingenieur Willem Willink en stichtten zij samen de firma 'Hofstede Crull en Willink'.
Fred van der Burg stuurde mij een korte e-mail en een aantal foto's met informatie over zijn vader (Cees van der Burg) die vroeger gewerkt heeft bij o.a. zendstation Malabar. Hij heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van de lange golf zender van Ir. Dr. C.J. de Groot die tussen 1923 en 1925 de eerste radio telegrafie verbinding maakte van Indonesië met met Nederland. In die tijd een prestatie van wereldniveau. Hij was ook betrokken met de ontwikkeling van de korte golf telegrafie zender Rantja Ekek, die na 1925 furore maakte.
Cees van der Burg werkte van 1928 tot 1934 op zendstation Malabar. Van 1934 tot 1936 in Batavia als hoofd insulaire verbindingen en van 1937 tot 1943 weer in Bandoeng gedeeltelijk bij het radiolaboratorium Rantja Ekek en gedeeltelijk bij andere radio zend en -ontvangst plekken op de Bandoengse hoogvlakte. Later werd hij de baas bij de PTT. Samen met zijn broer Jan van der Burg was hij enthousiast radioamateur. Jan van der Burg heeft in het ondergrondse verzet gezeten is gepakt en onthoofd. (zie oorlogsgsravenstichting). Zelf moest hij na de capitulatie verder werken op het radiolaboratorium. In de tijd van zijn internering in Bandoeng heeft hij een radio-ontvanger gebouwd waardoor het kamphoofd op de hoogte bleef van de vorderingen van de geallieerden. Tijdens zijn verlof in 1936 bracht hij een bezoek aan Radio Kootwijk, waar in 1923 de signalen ontvangen werden van zendstation Malabar.
Voorgeschiedenis:
Eind 2016 kreeg ik via Henk Kolkman, vrijwilliger bij Historisch Centrum Overijssel te Zwolle een e-mail dat er nog ongeveer 2000 glas negatieven van EMF Dordt waren te vinden bij het HCO uit de jaren 1911 - 1950. Aangezien dit niet het werkgebied was van HCO bood men ze aan bij beeldbank Dordrecht, maar die hadden in eerste instantie geen belangstelling. Hij stuurde ook een legenda mee van de fotograaf, maar die was gedeeltelijk compleet. Ik mis de nummers 1 tm 756. Vanaf nummer 757 tm 1536 is elke foto kort beschreven en van datum voorzien. Jammer genoeg is dus van foto nummer 1 tm 756 geen beschrijving want deze dateren uit het prille begin van de elektromotorenfabriek. Misschien heeft iemand de legenda van de fotonummers 1 tm 756 dan hoor ik dit graag.
Tot mijn verrassing vond ik op beeldbank Dordrecht een groot deel van de 2000 glas negatieven digitaal. Dit was verdeeld in een bruin en een geel fotoalbum en m.b.v. de foto beschrijvingen kunnen we in detail aangeven wat de foto voorstelt en uit welk jaar deze komt. Een deel van de foto's uit het prille begin (fotonummer 1 tm 756) heb ik al verwerkt in de historie van EMF Dordt en ga ik de komende tijd aanvullen. De legenda die ik compleet probeer te krijgen begint bij 1 januari 1930 en betreft foto nummer 757 tm 1156. In totaal bevat dit bruine fotoboek 1210 foto's. Daarnaast is er ook nog een geel fotoboek van latere datum en die nummering loopt tot 1956. Beide fotoalbums hebben dus betrekking op de 2000 glas negatieven die bij het HCO liggen. Deel 2 zal ik t.z.t. op de website plaatsen en daarmee maak ik de historie van EMF Dordt compleet.
Ik ga hier de fotobeschrijvingen plaatsen en daaronder de bijbehorende foto's uit het digitale archief van Dordrecht. Dordrecht kan dit ook gebruiken om zijn foto's te beschrijven. Vanwege tijdgebrek heeft het enige tijd geduurd, maar ik had de foto's al genummerd.
Bert Huurman stuurde mij een interessante foto van EMF Dordt uit 1940. Je ziet de fabriek met flinke schade na een bombardement. De foto werd gemaakt door zijn schoonvader, dhr. Ooms uit Dordrecht. Hij was in die tijd een fanatiek amateur-fotograaf met een eigen doka.
Foto: Dhr. Huurman/ Ooms
Van de vele producten die Heemaf in de loop der jaren ontwikkeld heeft was de Speciaal Kortsluit Anker (SKA- ) motor verreweg het meest aansprekend. Deze uitvinding uit 1921, berustend op theoretische principes die aan het eind van de negentiende eeuw reeds bekend waren, bracht Heemaf wereldwijd naamsbekendheid.
Heemaf was vanaf het begin van de vorige eeuw een in Hengelo gevestigde onderneming die machines en apparaten op elektrotechnisch gebied leverde. Na de oprichting van Holec in mei 1963, een samenwerkingsverband van Hazemeyer en Heemaf in Hengelo alsmede Smit te Slikkerveer, verdween de naam Heemaf gaandeweg naar de achtergrond. Tenslotte zijn bij het uiteenvallen van Holec de industriële activiteiten van Heemaf versnipperd geraakt.
Het is nu al meer dan 85 jaar geleden dat de octrooiaanvraag die betrekking had op de 'Verbetering van kortsluitankers voor draaistroommotoren' bij de octrooiraad Nederland in behandeling werd genomen. De aanvrage werd ingediend op 12 mei 1921, 3 uur namiddag, en openbaar gemaakt op 15 maart 1923. Als uitvinder wordt in het octrooischrift Hendrik Abraham Wijnand Klinkhamer genoemd. Hieronder een mooie film over de toepassingen van de SKA motor van de Heemaf (jaren dertig).
Schrijf reactie (0 Reacties) 
In 1920 werd in Doetinchem - de bijna vergeten- elektromotorenfabriek "DE VIJF" opgericht door Rento Hofstede Crull. 
Hofstede Crull, was elektriciteitspionier, oprichter van vele elektriciteitscentrales en van de Heemaf, het grootste elektrotechnische bedrijf van Nederland tot ver na WO II. Nadat Hofstede Crull in 1918 ruzie kreeg met de commissarissen van de Heemaf was het de beste oplossing dat Hofstede Crull weg zou gaan. Dit gebeurde ook, maar hij was niet de persoon om stil te gaan zitten.
Hij kocht een stuk grond in Doetinchem aan de Havenstraat (nabij de Oude IJssel en het oude centrum) en richtte daar de nieuwe elektromotorenfabriek "de VIJF" op, een concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt. Van elektromotorenfabriek "de VIJF" was weinig bekend behalve dat het geteisterd werd door rampspoed tijdens zijn slechts 14 jarige bestaan. Hofstede Crull had weinig geluk met dit bedrijf dat een geduchte concurrent voor de Heemaf en EMF Dordt had moeten worden, maar heeft niet zo mogen zijn.
Er waren slechts weinig foto's van dit bedrijf bekend maar onlangs kwam een prachtig album uit de jaren 1925-1929 tevoorschijn welke in een van de knipsels in dit artikel wordt beschreven. Het album werd door gedigitaliseerd. Dit gaf mij aanleiding om mij eens in de geschiedenis van dit bedrijf te duiken dat als rode draad "rampspoed" door zijn geschiedenis heeft lopen.
Schrijf reactie (4 Reacties)
Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
Schrijf reactie (0 Reacties)Vanaf 1912 beschikte Heemaf over een eigen muziekkorps. Enkele jaren geleden stuurde Jeroen Boertje mij foto's van een oude baritonsaxofoon, die hij nog thuis had staan met inscriptie Heemaf. Het kan niet missen dat dit instrument van deze vereniging is geweest en wellicht te zien moet zijn op een van onderstaande foto's.
Muziekvereniging Heemaf 1912
Bron: Archief Holec.
Bron: Jeroen Boertje
Groepsfoto Mziekvereniging Heemaf 01-06-1914. Bron Historisch Centrum Overijssel te Zwolle
Schrijf reactie (0 Reacties)
Beeld en geluid heeft vele prachtige films online in hun archief, waaronder de mooiste van de...
Van de vele producten die Heemaf in de loop der jaren ontwikkeld heeft was de Speciaal Kortsluit...
Van 30 april tot en met 16 mei 1910 organiseerde de Maatschappij van Nijverheid en Handel in Dordrecht...
We hebben 128 gasten en geen leden online
Mede mogelijk gemaakt door: 
De KB archiveert deze website als Digitaal Erfgoed in het kader van een charter van Unesco.
Contact gegevens:
HOLEC HISTORISCH GENOOTSCHAP
Binnenvaart 15
6642 CT Beuningen (Gelderland)
E-mail: info@holechistorie.nl
Mobiel: 06 19009274
