Heemaf begon rond 1931 in Nederland met de productie van telefoontoestellen en het zelf maken van onderdelen werd zeer ver doorgevoerd. Slechts 1 centraal asje van de kiesschijf werd in Zwitserland ingekocht en de rest werd bij de Heemaf gemaakt en in elkaar gezet. De telefoontoestellen waren gemaakt van bakeliet en onverslijtbaar.  

De ontwikkeling van de telefoon begon al veel eerder. Alhoewel anderen het idee van de telefoon ontwikkelden was het Alexander Graham Bell die op 14 februari 1876 patent vroeg op zijn uitvinding "verbetering van de telegrafie". Hij kreeg zijn patent op de telefoon op 7 maart 1876. Hij kreeg wel meer dan 500 processen aan zijn broek toen de belangrijkheid van de telefoon zichtbaar werd. Hij won ze allemaal. Het ontwikkelde apparaat werkte eerst niet goed. Pas op 10 maart 1876 lukte het hem zijn assistent Watson telefonisch op te roepen. "The Bell Telegraph Company" werd opgericht. Het zou een van de grootste telefoniebedrijven van de wereld worden.  

Edison
Thomas Alva Edison verbeterde de telefoon door toepassing van een koolmicrofoon. De eerste telefoons werkten zonder centrale; er was allen één verbinding tussen twee telefoons.

Door verbeterde kabeltechniek en het invoeren van versterkers werd de reikwijdte vergroot. Door de toename van het aantal telefoons werd het verkeer geregeld door een telefooncentrale en een telefoniste. 

Een telefoniste verbond de beller met het gewenste nummer door beide nummers met een "koord" te verbinden.

De eerste telefoon waarbij de abonnee zelf zijn nummer kon draaien dateert uit 1879. De eerste automatische telefooncentrale is van 1892.In een telefoon wordt het geluid omgezet in een elektrisch signaal dat via kabels (en telefooncentrale) overgebracht wordt, wordt naar het toestel (van de gebelde) overgebracht. Daar wordt het elektrisch signaal weer omgezet in geluid. Dit als de gebelde het gesprek aanneemt.

Hieronder een filmfragment van 100 jaar telefonie (bron youtube). 

 

Nederland
Op 1 juni 1881 was er van de "Nederlandsche Bell Telephoon Maatschappij" op de hoek van de Kalverstraat en de Dam een telefoonnetwerk met 49 vaste aansluitingen. Daarvoor waren er in den Haag en op Texel kleine experimenten. In 1882 volgen Rotterdam en Arnhem en in 1883 Groningen en den Haag. In 1888 volgt de eerste interlokale verbinding tussen Amsterdam en Haarlem. De eerste samenwerking met de bekende leverancier van telefoons dateert van1892. In 1893 volgt de oprichting van de administratie van Posterijen en Telegrafie (P en T).

Om nog even met jaartallen door te gaan; in 1895 is er de eerste internationale verbinding Nederland met België. In 1897 ontstaat de Rijkstelefoondienst door overnames binnen het particuliere telefoonnet. In 1904 wordt de Telegraaf en Telefoon wet van kracht. Vanaf begin 1913 begint het naasten van telefoonnetten door het Rijk. In 1922 volgt de eerste volautomatische centrale, in hetzelfde jaar wordt de kiesschijf geïntroduceerd.

In 1928 ontstaat de naam PTT en neemt het Rijk de monopolie op huistelefooninrichtingen. Een lokaalgesprek kost in 1930 2½ cent. In 1931 wordt Nederland verdeeld in 22 telefoondistricten maar er is nog geen automatisch verkeer mogelijk. Na Wereldoorlog II is 30% van de telefooninstallaties verwoest. In 1952 komen de eerste verkorte netnummers Rotterdam 010 en Amsterdam 020 in plaats van de zo genaamde kengetallen. Samen met Zwitserland was Nederland het eerste land dat in 1962 volledig geautomatiseerd was. Om een idee te vormen: bij 45.000 abonnees zijn 12 telefonistes nodig. Ze hebben elk een deel van de abonnees onder beheer. Voor gesprekken buiten haar deel om geeft ze de verbinding aan de juiste collega door.

HEEMAF
Toen de PTT tot automatisering van het telefoonnet in Nederland over wilde gaan werd ook Heemaf ingeschakeld. Door aansporing van de toenmalige directeur van de PTT, Ir. M. H. Damme kwam er een overeenkomst tussen het Duitse Siemens & Halske en de Heemaf tot stand. Heemaf kreeg het recht de telefoontoestellen voor ons land volgens de gegevens van Siemens & Halske te maken. Het contract dateert uit 1931 gelijk met het automatiseringsbesluit. Dit besluit betekende het in korte tijd leveren van grote hoeveelheden telefoontoestellen van het type 1931. Een wandtoestel van dit type is er in 1934.

Een prachtige foto  - 1930-1940 - van een telefoniste met een telefooncentrale van de Heemaf met op de achtergrond 2 kenmerkende telefoon modellen uit die tijd. Bron: Historisch Centrum Overijssel.

 

Heemaf toestel uit 1932, bron: HCO Zwolle

Binnenwerk van een Heemaf wand telefoon. (1950-1960). Bron: Stichting Old Hengel.

 
Beproevingstoestel voor complete telefoontoestellen (1920). Bron: Historisch Centrum Overijssel te Zwolle

Onder: overleg tussen Heemaf en Siemens Halske voor de vervaardiging van de telefoontoestellen.

  

Links: bron: NRC 1931, rechts een artikel uit Vaderland 31-01-1932

Philips '' Philips Telecommunication ", No seri SAH 4107/10P, SA 00 07, E 53. Dit model werd gemaakt door de Heemaf voor Philips tussen 1930 en 1950. Bovenstaand model werkt gebruikt bij een treinstation in Nederlands Indië.

De productie van telefoontoestellen bij de Heemaf: Bron: 26-07-1933 Leidsche Courant

 

 

Bron: Levend land (1947) Holec Hist. Genootschap.

Na 1945 is de fabricage van telefoontoestellen door Heemaf geheel in eigen hand genomen en werden ingrijpende veranderingen doorgevoerd. Hierdoor veranderde ook de vorm van het toestel.

Fabricage wandtoestellen 1952, bron: Stichting Old Hengel.

Fabricage van telefoontoestellen (1930-1950). Bron:  Stichting Old Hengel.

Productie telefoontoestellen Heemaf rond 1952-1958

Kiesschijf van een telefoontoestel van de Heemaf. Dit kastje in de vorm van het logo van de Heemaf is onderdeel van de collectie van de faculteit Elektrotechniek van de T.U. in Delft.

Philips/Heemaf samenwerking
In samenwerking met Philips vond er na de Tweede Wereldoorlog ook export van Heemaf telefoontoestellen plaats.

Enkele getallen:

• In 1932 eerste Heemaf telefoontoestel
• In 1960 het 800.000ste toestel

In 1947 werd in Coevorden een werkplaats gerealiseerd voor het monteren van kiesschijven en andere telefoononderdelen. Dit omdat er in Hengelo onvoldoende (vrouwelijk) personeel kon worden aangetrokken.

In 1950 worden drie leveranciers gevraagd om een nieuw toestel te ontwerpen en te fabriceren, het zijn:

• Nederlandse Ericsson uit Rijen
• Nederlandse Standard Electric Maatschappij uit den Haag
• Heemaf uit Hengelo (dit op basis van de PTT-norm51.)

Heemaf fabriceert ook een PTT-norm51 tafel- en wandtoestel op basis van het Siemens ontwerp uit 1931. Het nieuwe Heemaftoestel, ontworpen door Gerard Kiljam type 1955 wordt in 1955 geïntroduceerd in zowel tafel- als wandtoestel.

In 1965 ontwikkelt de PTT een nieuw standaardtoestel dit in samenwerking met het Duitse bedrijf Krone, de T65. De drie bedrijven in Rijen, den Haag en Hengelo zorgen voor de productie. In 1967 volgt de W (wandtoestel) 65. De kleur is inmiddels grijs. Met de T65 uit 1972 komen er meerdere kleuren, smaragd, groen, azuur, blauw en robijn rood, in 1973 gevold door ivoor wit en oranje.

In 1974 komt er de T65 TDK =Toon Druk, het toetskiezen wordt toonkiezen. Als een van de belangrijkste redenen is de snelheid bij het kiezen; de cijfers 8,9 en 0 kostten mechanisch "te veel tijd". Er dient dus een nieuw type telefoontoestel ontwikkeld te worden. Het blijkt dat Heemaf niet in staat is een drukknoptoestel te ontwikkelen die binnen het budget van de PTT past. De ontwikkeling bij Heemaf stagneert en de productie van de T65 met kiesschijf zal op termijn eindigen. In het jaarverslag van Holec uit 1976 lezen we dan ook dat Holec personeelsverminderingen moet doorvoeren waarbij gedwongen ontslagen niet kunnen worden uitgesloten. De zwaarste ingreep zal bij Heemaf plaatsvinden. De Heemaf vestiging EMF Dordt zal naar Hengelo overgeplaatst worden en de fabricage van telefoontoestellen in Hengelo zal beëindigd worden. De verwachting is dat het aantal personeelsleden bij Heemaf met 400 zal verminderen.

En zo komt er in 1977 een einde aan de telefoonproductie bij Heemaf. Voor de Heemaf medewerkers in Coevorden betekende het sluiting van de vestiging.

 

 

Type 1931

Zwart bakeliet/metaal tafeltoestel HEEMAF met wandbeugel, type 1931 met wandconsole. Dit toestel is vanaf 1932 door HEEMAF onder Siemens licentie gemaakt
voor de toenmalige 'Rijks Telefoon'. In het begin werden er alleen tafeltoestellen gemaakt. Om aan de vraag van een wandtoestel te kunnen voldoen werd er een
wandconsole ontwikkeld.

Type 1933

In de periode voor de Tweede Wereldoorlog waren in Nederland veel Duitse - vooral Siemens - toestellen in gebruik. De telefoon Type 31 is zo'n Siemens toestel en hij werd door HEEMAF in licentie gemaakt. Het model is identiek aan het Duitse model W 26; de voorloper van de bekende W 28. Het is een van de eerste toestellen die in grote aantallen industriëel werden geproduceerd.
De bovenkant van het huis is gemaakt van een zink legering; onder hoge druk in zijn vorm geperst. De onderkant is van staalplaat gemaakt. Er bestaan ook uitvoeringen waarbij de bovenkant van bakeliet is vervaardigd. De kiesschijf heeft een blokkeringspal, die verhindert dat de schijf kan draaien als de telemicrofoon op de haak rust. Dat is nodig omdat de toegepaste kiesschijf ook pulsen kan genereren als de haak naar beneden gedrukt is. Bij modernere schijven kan dit niet en is mechanisch blokkering dan ook niet meer nodig.

Enkele bekende Heemaf telefoonmodellen:
Hieronder enkele telefoons en een wisselstroombel van de Heemaf zoals ze te zien zijn in het telefoniemuseum.

	HEEMAF type 1931 metalen tafeltoestel.
	HEEMAF type 1938 wandtoestel.
	HEEMAF type 1938 tafeltoestel.
	HEEMAF type 1955 bakelieten tafeltoestel
	HEEMAF type 1955 bakelieten wandtoestel.
	HEEMAF type 1955 laatste uitvoering bakelieten tafeltoestel met kunststof kiesschijf.
	HEEMAF type 1955 gemaakt voor Philips huisautomaat UB met GDK (Gelijkstroom Druktoets Keuze) bakelieten tafeltoestel.
	Standard type 1954 bakelieten tafeltoestel.
	Wisselstroombel gemaakt door Heemaf 1955

Bron: www.actwl.nl

Heemaf telefoon 1932-1935 in bezit van HHG.


Heemaf wisselstroom bel (in bezit van Holec Historisch Genootschap).

Bron:

• Wikipedia
• www.telefoonmuseum.com
• www.actw.nl
• Wetenswaardigheden van Heemaf
• Archief Holec Historisch Genootschap (Willy Ahlers)

Mocht iemand nog informatie/fotomateriaal hebben over de Heemaf telefoons hoor ik dit graag.

Rudo Hermsen
E-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.